Ата-аналарға арналған жадынама «Егер отбасында ерекше бала болса»

Аутизм дегеніміз не?

Аутизм немесе аутизм спектрінің бұзылуы (АСБ)— бұл адамның ойлау, қабылдау, назар аудару, әлеуметтік дағдылары мен мінез-құлқына әсер ететін неврологиялық сипаттағы дамудың бұзылуы. Ерте балалық аутизм (ЕБА) – үйлесімсіз және психиканың бұзылғанын қалыптасу түрі, ол  интеллекттің әлеуметтік аспектісінің дамуында ең көп зардап шегеді. Мұндай балаларда мінез-құлықтың бағыты мен реттелуі бұзылған, бірақ сонымен бірге формальды зияткерлік мүмкіндіктер жиі сақталады. Олар эмоцияларының әлсіздігіне байланысты қалыпты қарым-қатынас  дамытуда  қиындық туындайды. Аутист балалар  өзінің ішкі әлемінде өмір сүруіне байланысты, қоршаған ортамен қарым-қатынасқа құра қоймайды. Аутизм-бұл адамның және оның айналасындағы адамдардың өміріне айтарлықтай әсер ететін ауыр ауру.                                                             

                                                      Аутизмнің себептері
Аутизмі бар бала ата-анасының әл-ауқатына, біліміне, әлеуметтік мәртебесіне қарамастан кез-келген отбасында пайда болуы мүмкін. Балада  аутизм болғанына  ешкімнің кінәсі жоқ. Аутизм-бұл баланың пайда болуында бірқатар факторлар  рөл атқаратын ауру. Мұнда көбінде генетикалық факторлар өте үлкен рөл атқарады: гендер деңгейіндегі бұзылушылықтар, молекулалардың  қалыптасуы, оның адамның  ағзасында  қалыптасып дамуы. Аутизмді тудыратын генетикалық факторлардың кейбірі белгілі және оларды талдау арқылы анықтауға болады, ең алдымен бұл генетикалық материалдың, мутацияның өздігінен өзгеруі. Бұл өзгерістер аутизмді тудыруы үшін жеткілікті болуы мүмкін. Бірақ көбінесе аутизм генетикалық  және бала дамитын ортадағы  факторларының өзара әрекеттесу нәтижесінде пайда болады. Аутизмнің пайда болуы экология, ананың  жүктілікке дайындық кезіндегі денесаулығының жағдайы, жүктілігі мен босануы, сондай-ақ жүктілік кезінде ана қабылдаған кейбір дәрі-дәрмектері  мен кейбір инфекциялар (мысалы, эпилепсияны емдеу үшін қолданылатын вальпрой қышқылы) рөл атқаратыны анықталды. Генетикалық және қоршаған орта факторларының үйлесуі мидың қалыптасуына әсер етеді және баланың дамуы мен мінез-құлқын өзгертеді. Аутизм балаға ұқыпсыз, дөрекі немесе жеке көзқарастан туындамайды. Аутизм-бұл ата-аналардың, ата-әжелердің, тіпті баланың кінәсі емес, ол тек биологиялық бұзылыс.

Қол жеткізудің 10 тәсілі

Аутизм диагнозы ата-аналар үшін үлкен соққы. Бірақ сіз мұндай баланың қоғамға толық бейімделуі ықтималдығы жоғары екенін білуіңіз керек (егер баланың ақыл-ойы болса).

Оңалтудан өткен балалардың көпшілігі толыққанды өмір сүреді. Бірақ мұндай жетістікке жету үшін түзету мұғалімдері әр баламен жеке жұмыс жасауы  керек, ал ата-аналар үйде бар күшін салып қалыптастыра  дамытуы керек.

Ең бастысы — баланың айналасында шектеліп қалмау, достарыңыздан безбеу,  аутист отбасымын деп- баламен саяхаттауды кейінгі қалдырмаған абзал.

Баланы қоғамға белсенді қалыптастыру керек. Сонымен қатар, оған нақты міндеттер қою керек. Әрине, әр ата-ана аутист баласының кәдімгі мектепке барғанын қалайды, бірақ жарқын болашаққа мақсат қоя білу керек. Егер сіз баланың қазірден бастап өзі тамақтанып,  дәретханаға өзі баруын қаласаңыз  – келесі кеңеске назар аударыңыз:

Шыдамды болыңыз

Мұндай баланың біздің әлемде өмір сүруі өте қиын екенін түсіну керек және оған қарапайым балаға қарағанда көбірек көңіл бөлу керек.

Айырмашылықты көрсетіңіз

Мысалы,   құмсалғышта құрғақ құм қалыптаспайды, ал дымқыл құмнан түрлі форма қалыптасатын айырмашылықты көрсетіңіз.  

Дәйекті болыңыз

Егер мұғалім балаға белгілі бір ережелер орнатса, оларды үйде де қатаң сақтаңыз. Мысалы, баланы тоқтату үшін қолыңызды шапалақтаңыз немесе қолыңызға  алыңыз. Мұны барлық үй шаруашылықтары ұстануы керек.

Білу еліктеу

Өкінішке орай, аутисттердің еліктеу элементі бұзылған, сондықтан оларға қуыршақпен ойнау, ботқа пісіру, құмнан  форма  жасау және құмсалғышта одан басқа балалар бар екенін қабылдау қиындық  тудырады. Бірақ аутист баламен  бөлек жүру қателік болып саналады. Сіз оны біртіндеп сенімді түрде еліктеуге үйретуіңіз керек. Мысалы, құмнан форма қалыптастырғанда,  әр кезеңді  қалыптастыруға  бір-екі күн беріңіз. Бүгін-біз  құмнан форма қалыптастырсаңыз   (және басқа баланың басына құймаңыз!), ертеңгі күні – оны аударып, формадан босатуды үйретіңіз.

Спортпен шұғылданыңыз

Физиотерапия жаттығулары мидың дамуына және қозғалыстардың үйлестірілуіне ықпал етеді. Үйде сіз кішкентайыңызбен әр түрлі секіру түрлерін  жасай аласыз: бір аяқтап, арқаннан сеіріп, баланы еліктетіңіз. Сондай-ақ, баспалдақтардан  көтеріліп, серуендеу кезінде  айналу  жаттығыун жасап, көңілін аулауға болады. Бұл денсаулықты нығайтып қана қоймайды, сонымен қатар оң-сол, жоғарғы-төменгі ұғымдар туралы түсінік береді.

Бас тартуды үйреніңіз

Балаға  "жоқ", "болмайды" деген сөздер құлағына сіңіріңіз. Әйтпесе, нәресте  кейбір жағымсыз әрекеттердің  зиян   тигізетінін түсінбей -  балаларды ұрып, итеріп, анасын тыңдамай кетуі мүмкін және т. б.

Рәсімдерді сақтаңыз

Мысалы, баланы гаршокқа  үйрете отырып, сіз оны әрдайым бір уақытта отырғызуыңыз керек, онымен бірге гаршокты төгіп, қолыңызды жуып, кейін міндетті түрде су қолыңызды   сүлгімен сүртуді қалыптастырыңыз. Сондай-ақ, әр ойынды бірнеше рет ойнаңыз, әр әрекетті бала ережелерді түсініп, ойынды  рәсімге айналуы үшін түсініктемелермен бірге жүруді қалыптастырыңыз.

Байланыс ойындарын ойнаңыз

"Ладушки", "Ку-ку", "Қоян" – мұндай қарапайым ойын-сауық тактильді дағдыларды дамытуға көмектеседі.

Баланы еркелетпеңіз!

Аутист балалар-керемет манипуляторлар болып келеді, ал кейбір керегі жоқ әрекеттерге рұқсат ету  олардың дамуына кедергі келтіреді. Сондықтан олар үшін барлық жұмысты жасап бермеуге  тырысыңыз.

Дайындаған: Смагулова Ж.Ж.

логопед –дефектолог